De Entroido por terras ourensás

Cando hai algo menos de dez anos puxen os pés por primeira vez na Galiza, pouco pensaba eu que tanto tempo despois ía estar escribindo sobre aquilo que, precisamente, me agardaba naquelas datas. Acórdome do alivio que sentín ao aprender a expresión “a piques de” de beizos dun amigo, catorce horas despois de subirmos ao xa desaparecido Estrella Galicia. “Estamos a piques de chegar”, e o A. recolleunos no Porriño e levounos a Ponteareas. Era unha desfeita urbanística, pero a ponte de Angoares e as historias daquel antigo carteiro da parroquia -seica tivera tres collóns ata que lle extirparon un ciste colosal da entreperna- devolvéronnos a ilusión por percorrermos aquel cacho de terra do outro extremo de Hespaña. El xa tripara algúns deses camiños antes. Eu era un novato e bautizáronme en Laza.

Moito cambiou o conto dende aquel primeiro contacto co Entroido, pero aínda me segue a parecer unha cita máxica: por popular, por espontánea, por ancestral, por ser o alto que nos permite troulear ata esquecer a dureza dun inverno que volve pero mingua.

Poñamos que un quere volver a Laza, porque a Laza hai que ir, pero devece por percorrer outros vieiros alén do famoso triángulo máxico. Ir ao Gran Folión do venres pode ser unha boa maneira de escoitar as primeiras chocas e achegarse, cando os fachóns estren de cinza o chan, a Maceda a botar unha soneca. O Lar dos Felos, en Tioira, é o sitio ideal para coller folgos nunha das catro únicas parroquias nas que, segundo Cocho, a protección da Serra de San Mamede puido máis cás directrices do fascismo e os felos nunca deixaron de andar os camiños.

Hoxe os felos cobren a distancia que separa as aldeas da serra en autobús, pero a alegría dos paisanos ao recibilos é a mesma. Nalgunhas localidades, como en Pías, un feixe de garabullos coroados por un pano e uns cordeis azuis serve para lles dar a benvida da man dunha aldeá que seguro que ten máis anos dos que aparenta:

Recibimento dos felos en Pías
Os felos son unha marea que percorre as aldeas da serra de San Mamede
Un agradecemento a todos os paisanos e paisanas que prepararon as vituallas nas distintas aldeas

Nunha mañá, estes personaxes simpáticos e rebuldeiros tiveron tempo de trebellar, e nós con eles, polas rúas de Castro Escuadro, Pías, Santirso, Xinzo da Costa e mais Celeirón. En todas ergueron saias, brincaron cos cativos, comeron, beberon e recibiron dende os balcóns os aplausos de aqueles aos que a idade xa non lles permite baixar as escaleiras.

Felo no marabilloso entorno natural de Maceda
O felo é simpático pero non te podes fiar del
Felo collendo azos
Un felo moi amigo de posar para as cámaras
Nun momento de descanso
Detalle das chocas dun felo
Avanzada a mañá, as máscaras comezan a pesar
Felo collendo folgos

As razóns polas cales os felos non pasaron a ser un recordo de antano nas aldeas da serra, a diferenza do que aconteceu en concellos veciños como Vilar de Barrio ou Sarreaus, contóunolas sen querer J., un veciño de Castro Escuadro que, aos seus 86 anos, subía as costas da aldea coma un lóstrego. J. saíra de felo moitas veces de novo, cando a única maneira de que o médico visitase os enfermos graves era levándoos a peso entre oito veciños, nunha padiola e por quendas, polos camiños da serra ata a estrada que pasaba por Arnuide. Daquela había fame e Ourense era un nome estranxeiro ao que había que ir facer o servizo militar. J. nunca tivo coche e nunca emigrou.

Os pais incúlcanlles aos nenos o orgullo de ser felos dende ben pequerrechos
“É guapo pero non me achego moito, non sexa o demo”
Felo amolando unha veciña de Celeirón, Maceda

Cando J. era mozo, os felos percorrían os camiños con traxes alugados por días e durmían e comían onde podían. O peor era cando un tiña que devolvelos: no treito de volta á casa a pouca roupa facía o inverno máis cru. Daquela había dúas irmás, “moi malas”, que botaban á fonte o primeiro que pasaba por diante do seu portal. Eran fortes e eran “cousas do Entroido”. Tamén houbo anos nos que as mulleres deron a luz algún gato aterrecido, concibido nunha barriga-pota que algún broucazo facía estoupar.

A piques de ir xantar
O autor destas liñas indo buscar o Castromil sen saber que no rural a xente sempre se tivo que arranxar pola súa conta

Despois dunha monumental paparota con toda a comitiva en Castro Escuadro (6 euros, de balde para quen vaia disfrazado), a única barriga que parecía levar un gato dentro era a do autor destas liñas, que como ben se aprecia na imaxe anterior, tivo que se valer dun caxato para chegar ao coche que o había levar, coa A., a terras de Manzaneda.

En Langullo o rebumbio das chocas deixou paso ao estrondo rítmico e constante dos bombos e os ferros. Nas aldeas próximas ao Macizo Central, o habitual por estas datas é que o fulión dunha aldea visite outra e a visita se devolva ao cabo dun ano. Nós chegamos a Langullo xusto cando os fuliois de Borruga e Cubeiros obtiñan permiso para entrar, e a partir de aquel momento foi todo ritmo, son de cornas e baile.

Imaxinade que estades sos nunha aldea rodeada de montañas cun grupo de trinta ou corenta veciños vestidos con roupa vella que tocan bombos, sachos, gadañas e cornas. O son é contundente e penetrante á vez. Dúas mázcaras abren a comitiva: dous bailaríns con puchos ateigados de flores e guirnaldas que danzan incansablemente a choutiños, mentres cae a noite. Algunhas casas ofrecen embutidos, doces e viño para recuperar forzas. Cando o ceo se tingue de estrelas, o val todo retumba a golpe de maza ou martelo: a comitiva percorre de noite o sendeiro que sobe a Cimadevila e escorrenta medos e soidades. O ritual vaise prolongar unhas horas máis. En silencio, deixamos que o fulión siga o seu camiño, damos a volta e desfacemos, collidos da man, o escuro sendeiro que nos ha levar ao punto de partida.

Imaxinástelo? Pois velaquí o fulión de Langullo.

Detalle dun dos dous puchos do “fulión” de Langullo
Puchos bailando ao son dos bombos e os ferros
O baile era frenético pero os bailaríns executábano con moita arte
Ogallá que haxa máis mozos como o da foto que aprendan a bailar á maneira tradicional dos “fuliois” de Manzaneda

Se vos apetece vivir de preto os fuliois de Manzaneda, non deixedes de ir durmir á Casa das Cestas, na Nagaza (a Pobra de Trives). Tanto como  a casa valen os seus donos, que rexentan un restaurante en Trives. É un bo campamento, ademais, para achegarse o domingo pola mañá a Vilariño de Conso ou a Viana do Bolo. Desta vez, o aviso de neve fíxonos optar por baixar a Viana e seguir o folión do Domingo Gordo. O rigor de Cocho non desmerece a súa arte ao describir polo miúdo as tamborradas e folións de Viana do Bolo.

Ecléctico boteiro en Viana
Puchos de Buxán en Viana
Os boteiros están máis afeitos a posar nun desfile no que abundan as cámaras

A Festa da Androlla non precisa comentarios: tede só en conta, se non sodes de comer moito, que antes deste prato con grelos, patacas, chourizo, lacón e androlla había caldo, e que despois viñan o cabrito e mais a bica. E é que xa sabedes que cando un galego, despois de comer, aparta as faragullas do mantel e bota un suspiro ou un “que ben comín”, en realidade o que quere dicir é que todo estaba “moi rico e moi abundante”…

Ínfima parte da comida que vos han poñer no prato se ides á Festa da Androlla de Viana

Datos prácticos

Onde durmir:

  • No Lar dos Felos (en Tioira, Maceda), 50 euros a habitación dobre.
  • Na Casa das Cestas (na Nagaza, a Pobra de Trives), 49 euros a habitación dobre.

Onde comer:

  • Cos felos na aldea que corresponda, 6 euros por barba (de balde para quen vaia disfrazado). Hai que reservar.
  • Na Festa da Androlla (Viana do Bolo), 20 euros por persoa. É ben mercar os tíckets unhas horas antes.
Categoría : General
Etiquetas : ,